متولد ۱۳۲۱ تهران.

- اخذ مدرك ديپلم ادبى از دبيرستان دارالفنون در سال ۱۳۴۰.

- اخذ مدرك ليسانس حقوق ازدانشكده حقوق و علوم سياسى دانشگاه تهران، ۱۳۴۳.

- اخذ مدرك دكتراى حقوق بين الملل عمومى از دانشگاه مونت پوليه فرانسه، ۱۳۴۸.

- استاديار مدرسه عالى علوم قضايى و ادارى قم، ۵۴-۱۳۴۹.

- استاد مدعو در مدرسه عالى بازرگانى، ۱۳۵۴.

- مدير حقوقى صندوق عمران مراتع وزارت كشاورزى.

- مديركل حقوقى سازمان ثبت احوال.

- عضو هيأت علمى دانشكده علوم سياسى و اجتماعى، ۵۹-۱۳۵۸.

- عضو هيأت علمى مجتمع دانشگاهى ادبيات و علوم انسانى، ۶۰-۱۳۵۹.

- عضو هيأت علمى دانشگاه علامه طباطبايى از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۰.

- دانشيار دانشگاه علامه طباطبايى از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۸.

- استاد پايه ۲۵ دانشگاه علامه طباطبايى از سال ۱۳۷۸ تاكنون.

- مديرگروه حقوق دانشگاه علامه طباطبايى در سالهاى ۷۶-۱۳۶۰ به جز دو دوره دوساله.

- رئيس دانشكده حقوق و علوم سياسى دانشگاه علامه طباطبايى، ۷۷-۱۳۷۶.

- مديرگروه حقوق بين الملل دانشگاه علامه طباطبايى، ۱۳۷۷ تاكنون.

- عضو مؤسس و عضو هيأت مديره انجمن ايرانى مطالعات سازمان ملل متحد از سال تأسيس (۱۳۷۸) تاكنون.

- عضو مؤسس و عضو شوراى مركزى مجمع صنفى اعضاى هيأت علمى دانشگاهها از سال تأسيس (۱۳۸۱) تاكنون.

- تأليف ۲۵ مقاله علمى و تأليف كتاب هاى حقوق بين الملل عمومى، حقوق جنگ، اسلام و حقوق بين الملل، حقوق معاهدات بين المللى و ترجمه كتاب حقوق شوروى.
ازسال ۱۳۴۹ خورشيدى تاكنون به تدريس در رشته حقوق پرداخته و در تربيت چندين نسل از دانشجويان رشته حقوق نقش مؤثر ايفاكرده و كتاب «حقوق بين الملل عمومى» او در سال جارى به چاپ بيست و يكم رسيده است و ركورد بيشترين چاپ درميان كتاب هاى حوزه «حقوق» كه در سالهاى بعد از انقلاب چاپ شده را نصيب خود نموده است.
محمدرضا ضيايى بيگدلى استاد دانشگاه، حقوقدان و نويسنده متولد ۱۳۲۱ تهران است. تحصيلات ابتدايى و متوسطه را در تهران طى نموده و در سال ۱۳۴۰ از دبيرستان دارالفنون موفق به اخذ ديپلم ادبى شده. مطالعات غيردرسى او عمدتاً حول محور تاريخ اسلام، زندگى پيامبر و ائمه بوده و كتاب هاى «محمدپيامبرى كه ازنو بايد شناخت» و «پيامبر» زين العابدين رهنما را مطالعه كرده است.
پدرش كه درجه اجتهاد داشته و فردى معمم بوده و بعدها به تحصيل در دانشگاه هم روى آورده و مدرك دكتراى الهيات را از دانشگاه تهران دريافت كرده و در وزارت دارايى وقت و دانشگاه تهران و دانشكده افسرى هم درس مى داده، درپى اين نبوده كه باور و نگرش خود را به محمدرضا - پسر و فرزند ارشد خانواده - تحميل كند و بچه بزرگ خانواده هم بر ۶ برادر و خواهر خود تأثيرگذار بوده است.
وى در سال ۱۳۴۰ به دانشگاه تهران راه پيدامى كند و در رشته حقوق دانشكده حقوق به تحصيل مى پردازد و بعد از ۳ سال فارغ التحصيل مى شود.
از استادانش من جمله دكتر سيدحسن امامى، دكتر محمدباهرى، مشكات و سنگلجى به نيكى يادمى كند و اعتقاددارد ازنظر علمى دكتر سيدحسن امامى (استاد درس حقوق مدنى) و دكتر باهرى (استاد درس حقوق كيفرى) برايش الگو بوده اند.
بعد از اتمام تحصيل دوره كارشناسى، دوره يكسال و نيمه خدمت نظام وظيفه را پشت سرمى گذارد و باتوجه به علاقه شخصى خودش و اصرار پدرش كه ثروت و املاك موروثى برخوردار بوده به منظور ادامه تحصيل در سال ۱۳۴۴ به فرانسه مى رود و تحصيلات آكادميك خود را در رشته حقوق بين الملل عمومى به مدت ۴ سال تا مقطع دكترا ادامه مى دهد در دانشگاه مونت پوليه.
اين سفر، اولين سفر خارج از كشور محمدرضا ضيايى بيگدلى بوده. سفرى سخت و زندگى در محيطى غريب؛ اگرچه قبل از سفر، چند نفر آشنا و فاميل در فرانسه داشته و او با كمك آنها از راهنمايى هاى لازم بهره مند مى شده ولى به هرجهت محيط غريب، تجربه اى جديد پيش روى او مى نهد و او ناهمخوانى دو فرهنگ ايرانى و فرانسوى خصوصاً درزمينه ارتباط بين افراد و محيط خانوادگى را لمس مى كند.
تز دكتراى او درمورد مسؤوليت بين المللى افراد و به عبارت دقيق تر «مسؤوليت افراد درحقوق بين الملل» بوده است.
227064.jpg

«من عمده بحثم اين بود كه برپايى دادگاههاى نورنبرگ و توكيو در ايام بعد از جنگ جهانى دوم، زمينه را براى يك تحول درحقوق بين الملل فراهم نموده است و ما بايد به سمتى برويم كه افراد نتوانند پشت حجاب شخصيت حقوقى و دولتها، خودشان را مخفى كنند و مرتكب جنايات عليه بشريت شوند.»
ضيايى بيگدلى مى گويد: برخى برآن دادگاهها انتقاد واردمى كنند و آنها را دادگاههاى فاتحين جنگ مى دانند كه براى شكست خوردگان درجنگ تصميم گيرى كرده اند ولى به هرحال مكانيزم و قوانين و مقرراتى بايد باشد تا افرادى هم كه مرتكب جنايات عليه بشريت، نسل كشى و جنايت جنگى مى شوند محاكمه گردند و ازنظر بين المللى، افراد هم مسؤول شناخته شوند.
پيامد مثبت ارائه اين تز و ارائه مطالب ديگر ازسوى ديگران باعث مى شود تئورى سازى لازم دراين زمينه صورت گيرد و سازمان ملل به عنوان نماينده جامعه جهانى، كميسيون حقوق بين الملل را مأموركند طرحى در ارتباط با مسؤوليت كيفرى افراد تهيه كند و تهيه اساسنامه ديوان كيفرى بين المللى و برپايى دادگاههاى مرتبط با كشتارداخلى رواندا و يوگسلاوى جنبه عملى آن فعاليت هاى نظرى بوده است.
ضيايى بيگدلى پس از بازگشت به وطن، به مدت دوماه در حوزه معاونت ادارى و مالى وزارت كشور به عنوان كاشناس ادارى به كار مشغول مى شود و سپس به مدت يك سال و نيم به عنوان كارشناس در دبيرخانه و اداره سوم سياسى وزارت خارجه مشغول تهيه گزارشهاى سياسى و حقوقى مى شود.
پدرش در بهمن ۱۳۴۹ موفق مى شود مجوز تأسيس مدرسه اى عالى به نام مدرسه عالى علوم قضايى و ادارى قم را از وزارت علوم وقت دريافت كند.
او، اولين عضو هيأت علمى و معاون ادارى و مالى آنجا و در ضمن قائم مقام پدرش كه رئيس آنجا بوده مى شود. در آنجا او حقوق بين الملل عمومى و سازمانهاى بين المللى را تدريس مى كرده و اين كار را تا سال ۱۳۵۴ يعنى سال دولتى شدن مدرسه عالى ادامه مى دهد. با دولتى شدن مدرسه، احساس ناخوشايندى به او دست مى دهد و آن مدرسه با عنوان مجتمع آموزشى عالى قم به دانشگاه تهران واگذارمى شود و اولين رئيس آن بعد از دولتى شدن هم دكتر مظاهرمصفا بوده كه ازجانب دانشگاه تهران به آن سمت منصوب مى شود. اگرچه ضيايى بيگدلى مى توانسته دست كم به عنوان عضو هيأت علمى در آن مدرسه به كار خود ادامه دهد اما از سمت خود استعفامى دهد و به همراه همسرش به تهران مى آيد.
مدتى در مدرسه عالى بازرگانى تدريس مى كند و بعد به كارهاى ادارى و حقوقى تمايل پيدامى كند و يكسال مديرحقوقى صندوق عمران مراتع وزارت كشاورزى بوده و بعداً هم مديركل حقوقى سازمان ثبت احوال مى شود. در سال ۱۳۵۸ معاون ادارى و مالى دانشكده مستقل علوم سياسى و اجتماعى مى شود كه رياست آن به عهده دكتر ساعى بوده.
در اواخر سال ،۱۳۵۸ دانشكده علوم سياسى و اجتماعى در ۱۵ مؤسسه آموزشى مستقل ديگر ادغام مى شود و نام مجتمع دانشگاهى ادبيات و علوم انسانى به خود مى گيرد. دكتر عضدى رياست مجتمع را به عهده داشته و ضيايى هم به مدت يكسال و نيم به درخواست رئيس مجتمع، معاونت ادارى و مالى آن را به عهده مى گيرد.
با تأسيس دانشگاه علامه طباطبايى، عضو هيأت علمى آنجا مى شود و اين عضويت تاكنون ادامه داشته است و دروس حقوق بين الملل، حقوق اساسى، اسلام و حقوق بين الملل و سازمانهاى بين المللى را در طى اين سالها ارائه داده است.
او در سالهاى ۷۶-۱۳۶۰ به صورت متناوب و به مدت ۱۲ سال مدير گروه حقوق دانشكده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايى بوده و نقش مهمى در تبديل گروه حقوق به دانشكده حقوق ايفا نموده است. بالاخره به مشقات بسيار دانشكده تأسيس مى شود. يكى از موانع تأسيس دانشكده اين بوده كه هرگونه گسترش تأسيسات دستگاههاى دولتى درتهران ممنوع است ولى بالاخره در سال ۱۳۷۶ تأسيس دانشكده عينيت مى يابد و اين دانشكده در حال حاضر ۱۱۰۰ دانشجوى كارشناسى، ۳۰۰ دانشجوى كارشناسى ارشد و ۱۳ دانشجوى دكتراى حقوق بين المللى را تربيت مى كند.
معروف ترين نوشته او، كتاب «حقوق بين الملل عمومى» است كه هم اكنون به چاپ بيست و يكم رسيده و حدود ۱۰۰ هزارنسخه از آن به بازار آمده و به فروش رفته است.
هرچند كه كتاب «مقدمه علم حقوق» دكتر كاتوزيان كه چندسال قبل ازانقلاب چاپ اول آن به بازار آمده بيش از ۳۰ بار چاپ شده است ولى دستيابى كتاب ضيايى بيگدلى به چاپ بيست و يكم درميان كتاب هاى حقوقى منتشر در ساليان بعد از انقلاب يك ركورد بى نظير مى باشد.
اين حقوقدان ايرانى مى گويد:
«اگر روابط مادى كشورهاى عضو جامعه بين المللى بنيانى معنوى نيابد و كشورها به همكارى با يكديگر ترغيب نشوند، آن نظم اندكى هم كه پس از ده قرن به صورت امروزى درآمده است، ازميان خواهدرفت و جنگ و زورگويى جانشين قاعده و قانون هرچند سست و متزلزل خواهدگرديد.
و اينگونه است كه او با اميدوارى آرزومى كند قواعد حقوق بين الملل از صورت مقررات بين الدولى درآمده و به حقوق واقعاً بين المللى تبديل شود و انسان به جايگاه رفيع خود نائل شود.
«امروزه معمولاً حقوق بين الملل را به دو قلمرو عام و خاص طبقه بندى مى كنند، حقوق بين الملل عام توسط تمام يا اكثر كشورها و ازجمله كشورهاى بزرگ پذيرفته شده و براى كشورهايى كه رسماً آن را نپذيرفته اند هم تعهدآور مى شود. مانند عهدنامه هاى ۱۹۴۹ ژنو درزمينه حقوق جنگ.
اما حقوق بين الملل خاص قواعدى است كه رعايت آن فقط درجوامع بين المللى خاص كه درآنها حداقل دوكشور گردهم آمده باشند الزامى است.»
ضيايى بيگدلى مدتى رئيس دانشكده تازه تأسيس مى شود و از سال ۱۳۷۷ يعنى زمانى كه از سمت اش استعفامى دهد تا اكنون مديرگروه حقوق بين الملل دانشكده مذكور است.
وى معتقداست به لحاظ شكلى بايد دانشجو، نظم و ديسيپلين را رعايت كند، مثلاً به حضور به موقع دانشجو و دقت در فراگيرى درس اعتقاددارد و از لحاظ ماهوى به اين باور دارد كه دانشجو بايد در كلاس درس «حضورفعال» داشته باشد.
حضور فعال از ديد او به معناى صرف حضور دركلاس درس نيست بلكه به معناى اين است كه از استاد سؤال كند و به بحث و گفت وگو كردن تمايل نشان دهد و خلاقيت خود را بروز دهد.
باوردارد كه دقت و پرسشگرى باعث مى شود خلاقيت دانشجويان شكوفاشود. او به قدرى به رشته حقوق بين الملل تعلق خاطر پيداكرده كه با تعصب و سماجت زيادى مى گويد: «اگر قرار باشد كه يكبار ديگر به دنيا برگردم و قرار بر اين باشد كه شغلى انتخاب كنم باز همين راه و همين روش را انتخاب مى كنم.»
اين نوع پافشارى و سماجت بسيار ارزشمند و قابل احترام است و اگر چنين پافشارى اى نبود شايد كتاب حقوق بين الملل او بعد از ۱۰ بار ويرايش به چاپ بيست و يكم نمى رسيد.
اين استاد دانشگاه علاقه به ايران را در اين جملات ابرازمى كند: «من اعتقادم بر اين است كه هرچقدر هم انسان در مملكت خودش نارضايتى داشته باشد بازترجيح دارد بر رفتن به كشورهاى ديگر. من هميشه توصيه كرده ام كه اين مملكت، خانه آدم است. اگر كسانى ازنظر مالى و علمى توانايى آن را دارند درخارج اقامت بگزينند بچه هاى ايرانى چه كار كنند.»
او هم اكنون مدير پروژه اى است كه دانشگاه علامه طباطبايى تصويب كرده و آن تدوين دايرة المعارف ديوان بين المللى دادگسترى است. پروژه اى كه كليه اطلاعات مربوط به آن ديوان را دراختيار خوانندگان مى گذارد و تدوين چنين دايرة المعارفى حداقل ۶-۵ سال وقت نياز دارد.
او خود را آدم خوش بينى مى داند كه زمينه هاى اقناع وجدانى را داشته و عاشق كارش بوده است و اعتقاددارد كه كارحاشيه اى حتى كارى مانند وكالت نداشته است.
مى گويد اگر مى خواستم به كار حاشيه اى بپردازم همين آثار تحقيقى و تأليف هم نمى توانستم انجام دهم.
اين نويسنده و استاد دانشگاه كه چهل و چهار علم آموزى درحوزه حقوق و ۳۵ سال تدريس درزمينه حقوق بين الملل عمومى را در سابقه خود دارد فعاليت درانجمن ايرانى مطالعات سازمان ملل متحد را درراستاى اهداف علمى و اصلى اش مى داند.